25 lipca 1908 roku na Kresach we Lwowie urodził się Stanisław Kasznica, pochodził z rodziny o tradycjach inteligenckich i patriotycznych.
Jego dziadek Józef był profesorem prawa w Szkole Głównej w Warszawie. Ojciec z kolei wykładał na Akademii Rolniczej w Dublanach pod Lwowem, w momencie gdy na świat przyszedł Stanisław. Następnie rodzina przeniosła się do Poznania, gdzie Ojciec w 1920 r. objął stanowisko profesora Uniwersytetu Poznańskiego.
W Wielkopolsce Stanisław rozpoczął studia prawnicze, w trakcie których związał się z akademickimi strukturami Ruchu Narodowego, swoją działalność polityczną rozpoczął w Obozie Wielkiej Polski, a w kwietniu 1934 r. związał się z Obozem Narodowo Radykalnym.
Stanisław Kasznica brał udział w trakcie II Wojny światowej, podczas kampanii wrześniowej walczył w bitwie nad Bzurą i bronił Warszawy.
W trakcie okupacji skupił się na działalności niepodległościowej w Tajnej Organizacji Polskiej, która pozostawała władzą zwierzchnią nad innymi podmiotami: powstającą organizacją wojskową – Związkiem Jaszczurczym, Komisariatem Cywilnym oraz grupą skupioną wokół pisma „Szaniec”.
Na podstawie wspomnianych struktur w marcu 1942 roku współtworzył Narodowe Siły Zbrojne oraz Służbę Cywilną Narodu, w której odpowiadał m.in. za plany konstrukcji przyszłego państwa polskiego, kształt jego administracji i ustroju. Efektem jego pracy była m.in. wydana broszura „Polska po wojnie”.
W lipcu 1943 r. współtworzył Tymczasową Narodową Radę Polityczmą. Wiosną 1944 r. był wśród tych, którzy nie uznali scalenia NSZ z Armią Krajową. Sprzeciwiał się także wybuchowi Powstania Warszawskiego, jednak wziął w nim czynny udział, dowodząc oddziałem NSZ walczącym na Ochocie.
Po rozbiciu oddziału przedostał się do Częstochowy, gdzie od września 1944 r., pełnił funkcję komendanta Okręgu VIII NSZ.
Na przełomie 1944 i 1945 r. Kasznica został dowódcą Okręgu Poznań organizacji „Nie”, która powstała celem walki z Armią Czerwoną. W 1945 r. z ramienia Komendy Głównej NSZ został mianowany Inspektorem Okręgów I (pomorskiego) i II (poznańskiego), komendantem Okręgu Poznań NSZ, a przejął obowiązki komendanta Narodowych Sił Zbrojnych.
Przez całą konspiracyjną działalność zaciekle szukała go ubecja oraz NKWD. W grudniu 1945 r. doradca NKWD przy MBP płk Siergiej Pawłowicz Dawidow pisał do ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Ławrientija Berii o rozbiciu większości oddziałów NSZ. Jako tego, którego nie udało się schwytać, Dawidow wymienił Kasznicę.
Stanisław Kasznica ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem Stanisław Piotrowski, zapuścił wąsy. Kilkukrotnie wymykał się obławie, a za jego pojmanie wyznaczono konkretną nagrodę pieniężną.
Ostatecznie wpadł w ręce ubecji 15 lutego 1947 r. w Zakopanem, gdzie przebywał wraz z rodziną. Po zatrzymaniu przewieziono go do aresztu przy ul. Koszykowej w Warszawie, a następnie — jak innych „żołnierzy wyklętych” – osadzono w więzieniu przy ul. Rakowieckiej.
W czasie trwającego rok śledztwa, mimo tortur, komunistom nie udało się złamać Komendanta.
Jego proces przed Wojskowym Sądem Rejonowym rozpoczął się 11 lutego 1948 r. Głównym oskarżycielem był prokurator Czesław Szpądrowski. Razem z Kasznicą sądzono jego bliskiego współpracownika Lecha Neymana, członka Komendy Głównej NSZ oraz czterech innych „wyklętych”: Mieczysława Paszkiewicza, Andrzeja Jastrzębskiego, Wandę Marię Salską i Stefanię Żelazowską.
Skazany przez stalinowski sąd na karę śmierci, utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze, a także przepadek całego mienia na rzecz Skarbu Państwa. Został rozstrzelany 12 maja 1948 r.
Prezydent Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski.
Stanisław Kasznica ps. „Maszkowski”, „Przepona”, „Wąsal”, „Wąsowski”, był kawalerem orderu Virtuti Militari i Krzyża Walecznych (dwukrotnie).
W 1992 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego unieważnił wydany wyrok śmierci. W uzasadnieniu stwierdzono, że czyny dowódcy NSZ były wyrazem działalności „na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego”.
Szczątki ostatniego komendanta NSZ, pochowanego w mundurze Wehrmachtu, znaleziono wśród 117 osób — ofiar represji komunistycznych — wydobytych w 2012 r. w czasie prowadzonych przez IPN ekshumacji na wojskowych Powązkach w Warszawie.
Chwała Bohaterom
CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI
Akcja Społeczna Kwiaty Wołynia
Celem akcji jest kultywowanie pamięci o dawnych Kresach oraz o ofiarach ludobójstw popełnionych na tamtym obszarze w czasach II wojny światowej.
Oficjalny profil akcji społecznej Kwiaty Wołynia: https://www.facebook.com/KwiatyWolynia/
Źródło: Facebook: Kwiaty Wołynia
