Urodzony 200 lat temu, a dokładnie 5. maja 1819 r. w wyludnionej aktualnie miejscowości Ubiel (Białoruś, nad rzeką Wołma, obwód miński, rejon czerwiński). Syn Czesława i Elżbiety, to właśnie pod okiem matki Stanisław Moniuszko rozpoczął naukę w kierunku muzycznym. Następnie w Warszawie uczył się u Karola Augusta Freyera, polskiego kompozytora, organisty i pedagoga pochodzenia niemieckiego, przyjaciela Fryderyka Chopina. Gdy wraz z rodziną przeprowadził się do Mińska kontynuował naukę muzyczną u pianisty i dyrygenta Dominika Stefanowicza. W roku 1837 r. Moniuszko wyjechał do Berlina na studia, gdzie uczył się pod okiem niemieckiego kompozytora i pedagoga muzycznego – Carla Friedricha Rungenhagena. To właśnie na studiach polski kompozytor zaczął interesować się operą oraz pisać pieśni, utwory na fortepian oraz pierwsze utwory sceniczne, które były bardzo dobrze oceniane przez krytyków. Uczył się także dyrygowania i akompaniowania śpiewakom. Po zakończeniu nauki w Berlinie wrócił do Wilna, gdzie w sierpniu 1840 r. wziął ślub z Aleksandrą Müllerówną, z którą miał później 10-cioro dzieci.
By utrzymać tak liczną rodzinę musiał bardzo dużo pracować. Był organistą w kościele św. Jana. Dodatkowo udzielał lekcji fortepianu i wykładów z kompozycji. Był także bardzo aktywny jako dyrygent. Zorganizował amatorski chór, przyczynił się do powstania Towarzystwa św. Cecylii oraz orkiestry. Następnie wraz z rodziną przeprowadził się do Warszawy, gdzie od 1858 r. piastował funkcję dyrektora i organizatora opery w Warszawie. Od 1864 r. pracował także w Instytucie Muzycznym w Warszawie, wykładając harmonię, kontrapunkt i kompozycję.
Dorobek Stanisława Moniuszki jest bardzo bogaty. Skomponował on wiele utworów fortepianowych (walce, nokturny, polonezy, fraszki), ale największą sławę przyniosły mu opery, operetki, balety, kantaty, utwory liturgiczne (msze) oraz ponad 300 pieśni przeznaczonych do domowego muzykowania. Cykl dwunastu „Śpiewników domowych” jest jednym z najlepiej znanych zbiorów utworów drobnych, zawierają one pieśni do słów różnych poetów polskich i obcych (w tłumaczeniu polskim) oraz do słów ludowych- łącznie 268 pieśni. Sześć śpiewników zostało wydanych za życia kompozytora, zaś druga połowa po jego śmierci. Moniuszko tworzył muzykę nacechowaną narodowo, wplatając w swoje kompozycje wyraziste elementy folkloru polskiego (melodie i tańce ludowe). W swojej twórczości wykorzystywał utwory polskich poetów – Jana Kochanowskiego, Adama Mickiewicza, Ignacego Kraszewskiego, Jana Czeczota czy Aleksandra Fredry. Libretta* do najsłynniejszych utworów Stanisława Moniuszki napisali Jan Chęciński oraz Włodzimierz Wolski. Do najpopularniejszych dzieł ojca polskiej opery narodowej należą PRZĄŚNICZKA, HALKA do libretta W. Wolskiego (Premiera wersji dwuaktowej: Wilno 1848r., premiera wersji czteroaktowej: Warszawa 1858r. Najbardziej znane utwory z tej opery to mazur z I aktu i aria Jontka z IV aktu- „Szumią jodły na gór szczycie”.), PARIA do libretta J. Chęcińskiego (libretto oparte na motywach tragedii Casimira Delavigne’a pod tym samym tytułem) oraz STRASZNY DWÓR również do libretta J. Chęcińskiego. Polska premiera Strasznego dworu (Warszawa 1865 r.), opery uważanej za najlepsze dzieło Moniuszki, przerodziła się w wielką manifestację patriotyczną. Dzieło to posiada cechy romantyczne i komediowe zarazem, a dodatkowo ma silne zabarwienie patriotyczne. Mówi ono o postawie odwagi żołnierskiej, dzielności oraz gotowości do zbrojnego wystąpienia przeciwko wrogom ojczyzny. Napisane zostało po upadku powstania styczniowego. Z powyższych powodów było jednocześnie popularne wśród polskiej publiczności i zakazane przez władze rosyjskie (okres zaborów). Straszny dwór nadal jest jedną z najczęściej wystawianych w Polsce oper. Kompozytor nacechował go harmonią, nowatorską melodycznością oraz subtelną, acz bogatą instrumentacją. Ukazuje on kunszt budowy dzieła dramatycznego, łącząc tradycyjne polskie pieśni i tańce ludowe (mazur, polonez, krakowiak). Dzieło to w wspaniały sposób oddaje tragicznego ducha tamtej epoki. Nominacja na stanowisko pierwszego dyrygenta opery polskiej w Teatrze Wielkim w Warszawie w 1858 r. umożliwiła Moniuszce wystawianie oper własnego autorstwa. To zaszczytne stanowisko kompozytor piastował do końca swego życia.
Stanisław Moniuszko zmarł na atak serca w 1872 r., zmorzony pracą, stałymi trudnościami materialnymi i niepochlebnymi recenzjami ostatnich dzieł. W pogrzebie artysty uczestniczyło od 60 do 100 tysięcy osób i stał się on manifestacją narodową. Grób kompozytora znajduje się na warszawskich Powązkach.
Decyzją polskiego sejmu rok 2019 jest rokiem Moniuszkowskim z uwagi na 200. rocznicę urodzin wybitnego kompozytora. By jeszcze lepiej poznać historię Stanisława Moniuszki oraz jego twórczość warto zapoznać się z pamiątkami po kompozytorze, które przechowuje Warszawskie Towarzystwo Muzyczne im. Stanisława Moniuszki, organizujące wiele koncertów, wystaw oraz warsztatów dla dzieci. W Polsce, a także na Białorusi spotkać można wiele pomników oraz ulic upamiętniających kompozytora.
*Libretto- tekst stanowiący scenariusz do dzieła sceniczno- muzycznego, takiego jak opera, operetka, musical, balet czy kantata. Składa się z partii wokalnych, recytowanych i chórów.
Kinga K.
