1 sierpnia 1944 to jedna z najważniejszych dat historii Polski. Coroczne obchody rocznicy wybuchu powstania warszawskiego nie ograniczają się do samej stolicy, lecz swym zasięgiem ogarniają całą Polskę i wszystkie miejsca, gdzie mieszkają Polacy. Tym samym rocznicowe uroczystości stają się symbolem i znakiem nie tylko 63 dni bohaterskiej walki, ale całego Państwa Podziemnego, setek tysięcy konspiratorów, którzy przez lata okupacji nie szczędzili sił w walce o wolną Polskę.
I choć bywa, że obchody powstania warszawskiego spotykają się w stolicy Wielkopolski z negatywnymi komentarzami (tak, wystarczy tuż przed 1 sierpnia przejrzeć fb, gdzie opinie typu “a w Warszawie nie czczą wielkopolskiego” wcale nie są niestety rzadkością), to trzeba zauważyć, że na barykadach powstania nie brakowało żołnierzy i oficerów z Wielkopolski, a obecne w pieśni powstańczej “warszawskie dzieci” pochodziły z całej Polski, ba, nawet spoza jej granic…ale to już inny temat.
Szacuje się, że w powstaniu warszawskim brało udział około tysiąca Wielkopolan. Do okupowanej Warszawy, znajdującej się wówczas w utworzonym w październiku 1939 roku Generalnym Gubernatorstwie, prowadziły ich różne wojenne drogi. Część z nich została wysiedlona właśnie do Warszawy z Wielkopolski, przyłączonej do Rzeszy w ramach tzw. Kraju Warty, część znajdowała się tam pod zmienioną tożsamością, “spalona” na rodzinnym terenie, inni jeszcze trafili tam drogą przypadku.
Wielkopolanie w Powstaniu znajdowali się na wielu szczeblach AK oraz innych formacji: od szeregowych do dowódców batalionów, w szeregach powstańców nie brakowało także sanitariuszek i łączniczek rodem z Wielkopolski. Na barykadach Warszawy wielu z nich oddało życie, wielu wojenna tułaczka rozrzuciła po świecie, część jednak po zakończeniu wojny wróciła na rodzinne ziemie i tutaj też zostali pochowani, kilku powstańców żyje do dziś w Wielkopolsce. Trudno w jednym artykule wymienić wszystkich znanych Wielkopolan walczących w Powstaniu, czy też przytoczyć ich życiorysy, dlatego też skupmy się tylko na kilku postaciach.
Adam Borys ps.”Pług”
Batalion “Parasol” jest obok bratniej “Zośki” jednym z najbardziej znanych oddziałów Powstania. Niewielu jednak pamięta, że twórcą i dowódcą batalionu był Adam Borys ps. „Pług”, Wielkopolanin. “Pług” urodził się w miejscowości Niechanowo w powiecie gnieźnieńskim, a na Uniwersytecie Poznańskim ukończył wydział Rolniczo – Leśny. Po klęsce 1939 roku przedostał się do Francji, a po jej upadku trafił do Anglii, skąd powrócił do kraju jako cichociemny w 1942 roku. Został przydzielony do Kierownictwa Dywersji – Kedywu Armii Krajowej, w ramach którego z najstarszych harcerzy Szarych Szeregów, tzw. “Grup Szturmowych” zaczął formować specjalny oddział do walki z gestapo: tak właśnie powstała kompania “Agat” (“Anty-gestapo), przemianowana następnie na “Pegaz” (“Przeciw-gestapo”). To właśnie żołnierze “Pegaza” 1 lutego 1944 roku wykonali wyrok śmierci na dowódcy SS i policji dystryktu warszawskiego, Franzu Kutscherze (tzw. spektakularny “zamach” na Kutscherę, weterani AK często podkreślają jednak, że nie był “zamach”, a legalny wyrok śmierci wydany przez podziemny sąd). Niedługo po tym wydarzeniu kompania “Pegaz” została przekształcona w batalion “Parasol”
W czasie powstania „Pług” został ciężko ranny 6 sierpnia podczas walk w obronie cmentarzy wolskich. Po kapitulacji stolicy trafił do oflagu, gdzie doczekał końca wojny. Po powrocie do Ojczyzny został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa, jednak po dwóch miesiącach zwolniono go w ramach amnestii.
Zmarł 27 sierpnia 1986 roku w miejscowości Witkowo, tam też został pochowany. Jego symboliczny grób znajduje się na warszawskich Powązkach.
Henryk Czapczyk
Kolejnym powstańcem silnie związanym z Wielkopolską był Henryk Czapczyk, urodzony w Poznaniu w 1922 roku. Już jako gimnazjalista strzelał pierwsze bramki drużynie piłkarskiej fabrycznego klubu HCP w Poznaniu: pasja piłkarska wyznaczy później ścieżkę jego życia.
W 1939 roku został wysiedlony wraz z rodziną do Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie później rozpoczął swą działalność konspiracyjną. W 1944 roku został oddelegowany przez dowódców do Warszawy. W czasie powstania dowodził oddziałem szturmowym „Mirski”. Uczestniczył m.in. w walkach o PAST-ę i kościół św. Krzyża. Trzykrotnie ranny, odznaczony m.in Krzyżem Walecznych i orderem Virtutti Militari.
Przeszedł przez cztery obozy jenieckie : Mühlberg, Altengrabow, Sandbostel i Lübeck. Po powrocie do kraju w czerwcu 1946 roku przez najbliższe dwa lata kontynuował karierę piłkarską w KS „Warta”. Jako kapitan drużyny zdobył z tym klubem w 1946 roku wicemistrzostwo kraju, a rok później mistrzostwo. W 1948 roku przeszedł do lokalnego rywala – Lecha Poznań. W Kolejorzu grał do 1953 roku, z klubem tym dwa razy zdobył 3 miejsce w lidze. Współtworzył słynny bramkostrzelny tercet napastników „A – B – C” (Anioła – Białas – Czapczyk). Później odniósł sukcesy w pracy trenerskiej.
Janusz Gunderman, ps. “Janusz”, “2671”
Urodził w Poznaniu w 1926 roku. W 1940 roku razem z rodziną został przesiedlony do Warszawy, gdzie dołączył do konspiracyjnych Hufców Polskich przy Narodowej Organizacji Wojskowej, z których wyłoniły się później bataliony “Gustaw” i “Harnaś” NOW/AK.
W powstaniu walczył na Starym Mieście i w Śródmieściu w kompanii “Aniela” batalionu “Gustaw”. Z racji młodego wieku początkowo pełnił rolę amunicyjnego, broń otrzymał dopiero po kilku dniach walk. Został odznaczony Krzyżem Walecznych.
Mieszka do dziś w Poznaniu.
Jan Podhorski, ps. “Zygzak”, “Marciniak”
Postać, której przedstawia nie trzeba. Urodził się w 1921 roku w Budzyniu, szkołę skończył w Wolsztynie. W 1939 roku jako ochotnik zgłosił się Batalionu Obrony Narodowej “Opalenica”, w którym walczył w kampanii wrześniowej.
Dołączył później do Związku Jaszczurczego, następnie Narodowych Sił Zbrojnych. W Powstaniu walczył w Pułku NSZ im. Sikorskiego, w 2 kompanii batalionu AK “Miłosz”. 23 sierpnia jako dowódca jednej z grup szturmowych wziął udział w zdobyciu Komendy Policji i Kościoła Świętego Krzyża.
Po zakończeniu wojny działał w konspiracji antykomunistycznej, reaktywował powojenną działalność Młodzieży Wszechpolskiej. Aresztowany przez UB, został skazany na wieloletnie więzienie.
Mieszka do dziś w Poznaniu.
